Μαθησιακά Αποτελέσματα
Γνώση: Οι φοιτητές θα γνωρίσουν σε βάθος τη φυσική υπόσταση των φορέων της πληροφορίας, καθώς και τις ιδιότητες, τη φθορά τη συντήρησή και τη διατήρησή τους. Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος, οι φοιτητές θα:
• Γνωρίζουν τις δυνατότητες και τους περιορισμούς της συντήρησης βιβλίων και αρχειακού υλικού, ώστε να μπορούν να συνεργαστούν αποτελεσματικά με τους συντηρητές (διαχείριση της συντήρησης).
• Γνωρίζουν τα θέματα και την ορολογία της συντήρησης, ώστε να υπάρχει μια κοινή γλώσσα συνεννόησης συντηρητών και βιβλιοθηκονόμων – αρχειονόμων.
• Έχουν αποκτήσει βασικές γνώσεις επιστήμης και τεχνολογίας των υλικών που φυλάσσονται σε βιβλιοθήκες και αρχεία (χαρτί, δέρμα, φωτογραφικό φιλμ, μαγνητικά και οπτικά μέσα).
Κατανόηση: Οι φοιτητές θα κατανοήσουν τα αίτια και τους μηχανισμούς φθοράς των διάφορων υποστρωμάτων πληροφορίας καθώς και τις διαφορετικές ανάγκες φύλαξης και συντήρησής τους.
Ανάλυση: Οι φοιτητές θα μπορούν να αναλύσουν τις ανάγκες συντήρησης και διατήρησης ενός πληροφοριακού οργανισμού
Αξιολόγηση: Οι φοιτητές θα μπορούν να αξιολογήσουν την κατάσταση διατήρησης του υλικού ενός πληροφοριακού οργανισμού και τους κίνδυνους που αυτό εκτίθεται
Σύνθεση: Οι φοιτητές θα είναι σε θέση να προτείνουν μέτρα διατήρησης
Εφαρμογή: Οι φοιτητές θα μπορούν σε συνεργασία με ειδικούς επιστήμονες να συντάξουν και να εφαρμόσουν ένα σχέδιο διατήρησης, το οποίο θα προβλέπει μέτρα για την ασφαλή φύλαξη του υλικού (συνθήκες φύλαξης, μέτρα έκτακτης ανάγκης) και θα τυποποιεί καθημερινές εργασίες ρουτίνας που αμέσως ή εμμέσως επηρεάζουν την κατάσταση διατήρησής του (δανεισμό, αναπαραγωγή, διακίνηση, απόσυρση, επιλογή για συντήρηση κλπ). Θα είναι σε θέση να λαμβάνουν αποφάσεις που επηρεάζουν την κατάσταση του υλικού που να είναι επιστημονικά ορθές και να στηρίζονται στη διεθνή εμπειρία και τα υπάρχοντα πρότυπα.
Γενικές Ικανότητες
• Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών, με τη χρήση και των απαραίτητων τεχνολογιών
• Λήψη αποφάσεων
• Αυτόνομη εργασία
• Ομαδική εργασία
• Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης
• Σχεδιασμός και διαχείριση έργων
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
Ενότητα 1: Τα Αντικείμενα και τα Υλικά: Βιβλία, αρχειακό υλικό, φιλμ, μαγνητικά και οπτικά μέσα. Χαρτί, δέρμα, περγαμηνή. Ιστορία και παραγωγή του χαρτιού. Ιδιότητες, σύσταση και δομή. Τύποι χαρτιού. Άλλα υποστρώματα και φορείς πληροφορίας. Φιλμ. Ψηφιακά μέσα. Μελάνια και χρωστικές. Βιβλιοδεσία: υλικά και τεχνικές. Δέρμα, περγαμηνή, βιβλιοδετικά πανιά. Κόλλες.
Ενότητα 2: Αίτια και μηχανισμοί φθοράς βιβλίων και αρχειακού υλικού. Χημική φθορά. Φυσικοχημική φθορά. Μηχανική φθορά. Βιολογική φθορά. Όξινη υδρόλυση της κυτταρίνης. Πηγές οξύτητας. Οξείδωση. Φυσική γήρανση του χαρτιού, του δέρματος και άλλων υλικών. Ανθεκτικότητα στο χρόνο. Τυπολογία της φθοράς. Χρωματικές μεταβολές. Foxing. Διάβρωση της μελάνης σιδήρου. Διάγνωση της φθοράς. Τεκμηρίωση.
Ενότητα 3: Μέθοδοι συντήρησης βιβλίων και αρχειακού υλικού. Συντήρηση, αποκατάσταση, διατήρηση. Σκοποί της συντήρησης. Απολύμανση, απεντόμωση. Καθαρισμός. Χημική σταθεροποίηση. Στερέωση. Αποκατάσταση μηχανικών φθορών. Συμπλήρωση. Αποκατάσταση λειτουργικότητας. Τεκμηρίωση. Μαζικές μέθοδοι στερέωσης και αποξίνισης. Υποδομή εργαστηρίου. Τράπεζα κενού. Leafcasting. Υλικά συντήρησης. Γιαπωνέζικα χαρτιά, κόλλες. Διαχείριση της συντήρησης.
Ενότητα 4: Διατήρηση σε βιβλιοθήκες και αρχεία. Σχέδιο διατήρησης. Εκτίμηση και διαχείριση κινδύνων. Προτεραιότητες. Έρευνα κατάστασης της διατήρησης του υλικού. Συνθήκες φύλαξης. Τι είναι η σχετική υγρασία. Εξάρτηση της ταχύτητας γήρανσης από τη θερμοκρασία και τη σχετική υγρασία. Κλιματισμός, θέρμανση, αφύγρανση, εξαερισμός. Φωτισμός. Παρακολούθηση και καταγραφή παραμέτρων φύλαξης. Διεθνή πρότυπα. Μέτρα έκτακτης ανάγκης. Πυρασφάλεια και πυρόσβεση. Πλημμύρα. Κλοπή. Βανδαλισμός. Προσβολή από μύκητες, έντομα και τρωκτικά. Μέτρα ασφάλειας. Αναγνωστήρια. Κτιριακά θέματα. «Πράσινα» κτίρια αρχείων και βιβλιοθηκών. Εφαρμογή των αρχών της αειφόρου ανάπτυξης. Πρακτικές φύλαξης. Υλικά αρχειακής ποιότητας. Μη όξινα υλικά. Αλκαλικό απόθεμα. Πε-χα (pH) και οξύτητα, η σημασία τους στη διατήρηση. Μετανάστευση όξινων συστατικών. Έπιπλα, ράφια, βιβλιοθήκες. Διαρρύθμιση χώρων. Εκθέσεις. Χειρισμός βιβλίων και αρχειακού υλικού. Σωστές πρακτικές. Απόσυρση από την κυκλοφορία. Αναπαραγωγή βιβλίων και αρχειακού υλικού. Φωτογράφιση, μικροφωτογράφιση, φωτοτύπηση και ψηφιοποίηση. Διατήρηση και διακίνηση. Εξοπλισμός. Πρότυπα και γενικές αρχές. Ασφάλεια δεδομένων, φύλαξη αντιγράφων.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΦΟΙΤΗΤΩΝ
Γλώσσα: Ελληνικά στο προπτυχιακό, Αγγλικά στο Erasmus+
Μέθοδοι αξιολόγησης:
• Δοκιμασία Πολλαπλής Επιλογής
• Ερωτήσεις Σύντομης Απάντησης
• Ερωτήσεις Ανάπτυξης Δοκιμίων
• Επίλυση Προβλημάτων
Προσφέρεται η δυνατότητα σε περιορισμένο αριθμό φοιτητών (1-3) για ανάληψη προαιρετικής απαλλακτικής εργασίας.
Οι εξετάσεις εκτελούνται είτε μέσω του eclass είτε γραπτά.
Όλες οι ερωτήσεις είναι ισοδύναμες και δεν υπάρχει αρνητική βαθμολογία. Τα κριτήρια αναφέρονται σαφώς στη σελίδα του μαθήματος στο eclass.
Κριτήρια:
• Γνώση ορολογίας, μεθόδων παραγωγής, ιδιοτήτων και μεθόδων συντήρησης και διατήρησης των υλικών αρχείων και βιβλιοθηκών
• Κατανόηση των αιτίων και των μηχανισμών φθοράς και των διαφορετικών αναγκών φύλαξης κάθε υλικού
• Ικανότητα ανάλυσης των αναγκών ενός πληροφοριακού οργανισμού, αξιολόγησης της κατάστασης διατήρησης του υλικού και των κινδύνων, σύνταξης και εφαρμογής ενός βασικού σχεδίου διατήρησης
Τα κριτήρια και ο τρόπος βαθμολόγησης αναρτώνται με την έναρξη του εξαμήνου στην ιστοσελίδα του μαθήματος. (5) ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ
Προτεινόμενη Βιβλιογραφία
1. Ζερβός, Σ. (2015). Συντήρηση και Διατήρηση Χαρτιού, Βιβλίων και Αρχειακού Υλικού. Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών.
2. Alexopoulou, I., & Zervos, S. (2016). Paper conservation methods: An international survey. Journal of Cultural Heritage, 21, 922-930. doi: 10.1016/j.culher.2016.04.001
3. Zervos, S. (2010). Natural and accelerated ageing of cellulose and paper: A literature review. In A. Lejeune & T. Deprez (Eds.), Cellulose: Structure and Properties, Derivatives and Industrial Uses (pp. 155-203). New York: Nova Publishing.
4. Zervos, S., & Alexopoulou, I. (2015). Paper conservation methods: a literature review. Cellulose, 22(5), 2859-2897. doi: 10.1007/s10570-015-0699-7
5. Adcock, E. P. Αρχές της IFLA για τη φροντίδα και μεταχείριση του υλικού των βιβλιοθηκών. μετ. Ε. Σεμερτζάκη. Αθήνα: Σύγχρονη βιβλιοθήκη, 1998.
6. Χατζηγεωργίου, Β. Οδηγός προληπτικής συντήρησης φωτογραφικών αρχείων και συλλογών. Αθήνα: Ε.Λ.Ι.Α., 1995.
7. Clark S, Frey F (2003): Care of photographs. SEPIA (Safeguarding European Photographic Images for Access) project. European Commission on Preservation and Access (Οδηγός πλήρους κειμένου για τη διατήρηση φωτογραφιών) [pdf]
8. Hunter, D (1974). Papermaking, the history and technique of an ancient craft. New York: Dover Publications, Inc.
9. Johnson, WA (1988). Book repair and conservation. London: Thames and Hudson.
10. Northeast Document Conservation Center (NEDCC). Preservation of Library and Archival Materials: Preservation Leaflets
Συναφή επιστημονικά περιοδικά
1. Restaurator
2. Paper Conservator
3. Cellulose
4. Studies in Conservation